Voorwoord van de voorzitter: Begraafplaats Groenesteeg in de picture
In de vorige Nieuwsbrief mocht ik u melden dat onze begraafplaats winnaar is van de Gouden Terebinth 2024, een landelijke tweejaarlijkse prijs voor uitzonderlijke prestaties op het gebied van behoud en beheer van funerair erfgoed. Op zaterdag 8 juni is het bijbehorende schildje aan de gevel van de aula onthuld door Hans de Kluiver, voorzitter van de Stichting Terebinth en door Fleur Spijker, wethouder van Leiden. Hierna was er een mini-symposium over “Hoe gaan we om met het behoud van het funeraire erfgoed?” met als deelnemers, behalve het bestuur van Terebinth en van
onze begraafplaats, vertegenwoordigers van de vorige vier Gouden Terebinth winnaars en van de Leidse begraafplaatsen Zijlpoort en Rhijnhof. Het was een zeer geslaagde bijeenkomst. Naast de gebruikelijke maandelijkse openstellingen die altijd veel belangstellenden trekt, zijn er ook andere organisaties en groeperingen die ons weten te vinden en vragen om rondgeleid te worden. Zo zijn er drie korte lezingen met rondleidingen voor de Volksuniversiteit Leiderdorp, een rondleiding voor de vriendengroep ‘De Donderjagers’ en een voor het Ouderennetwerk Merenwijk. Mocht u voor familie of kennissengroep of anderszins iets op Groenesteeg georganiseerd willen zien, laat ons dit weten, dan kijken wij of dit te realiseren is.

Hans de Kluiver, Lodewijk Kallenberg en Fleur Spijker

Nieuw bestuurslid: Jeroen Weijermars

Jeroen Weijermans

In het kader van ons beleid om de komende jaren een aantal bestuursleden te gaan vervangen en hiermee het bestuur te verjongen, hebben wij Jeroen Weijermars bereid gevonden om sinds juni jl. bestuurslid te zijn. Hieronder stelt hij zichzelf kort voor.
Als geboren (1970) en getogen Oegstgeestenaar ligt het in eerste instantie niet voor de hand dat je een rol mag spelen in de Leidse “Stichting tot instandhouding Begraafplaats Groenesteeg”. Zeker niet als al het bestuurlijk werk, dat je tot dan toe gedaan hebt, vooral in de sport hebt verricht. Maar eerlijk is eerlijk, in feite speelt mijn leven zich vooral in ‘het Leidse’ af. Niet in de laatste plaats omdat ik nooit verder dan 200 meter van de gemeentegrens gewoond heb.
Sinds mijn 16e heb ik in diverse sportcommissies en sportbesturen gezeten. Momenteel ben ik in mijn vrije tijd ‘Chef de mission’, van de Stichting Sport in Beeld. Daarnaast mag ik mij sinds enige jaren ook commissaris van 3 October Vereeniging, met name de Optocht & Taptoecommissie,
noemen. Het was daar dat ik een hernieuwde kennismaking had met Bertram Wesselman, waarover hieronder meer.
Met het verstrijken van mijn eigen jaren realiseer ik mij meer en meer wat een rijke en interessante historie Leiden heeft. Je koopt dan wel eens een boekje en, zonder dat je
er erg in hebt, ontstond er een verzameling met boeken over Leiden en andere Leidse parafernalia. Bij lezing van deze boeken komt niet zelden de Begraafplaats Groenesteeg, dan wel personen die hier hun laatste rustplaats hebben, voor. Dus toen Bertram mij enige tijd geleden vroeg om mee te doen in het bestuur van de historische begraafplaats was ik eerst verbaasd maar later vooral vereerd. Vervolgens begreep ik dat er met medebestuurders Lodewijk Kallenberg en Rob van Marwijk samengewerkt
mocht gaan worden. Toen was de keuze snel gemaakt. Hen kende ik immers al uit de eerder genoemde sportwereld. Met de overige bestuursleden heb ik inmiddels mogen
kennismaken en ik ben er van overtuigd dat we met elkaar prima kunnen samenwerken en ‘de Groenesteeg’ bij een nog breder geïnteresseerd publiek kunnen brengen. Ik kijk
er naar uit om daar een bijdrage aan te mogen leveren.

Zondag 22 september 14.00 uur:
“Bijzondere stukken uit het Archief van de 3 October Vereeniging” door Rens Heruer
Over het onderwerp:
In de lezing wordt ingegaan op de geschiedenis van enkele stukken uit het archief van de 3 October Vereeniging. Het gaat in elk van de gevallen om een min of meer toevallige ontdekking en verwerving en meestal ook om een opmerkelijke geschiedenis ervan. Verder verklappen wij nu niets en hoort u de bijzonderheden ter plekke. Ook worden enkele archiefstukken getoond.

Soepblik uit de Tweede Wereldoorlog

Over de spreker:
Rens Heruer (Leiden, 1950) studeerde Nederlands en werkte vanaf 1971 in het voorgezet onderwijs als docent en directielid. In 1987 ging hij werken aan de bestuurlijke kant van het onderwijs als ambtelijk secretaris van schoolbesturen en vanaf 1991 tot 2015 (pensioen) als directeur van een onderwijsbureau.
Soepblik uit de Tweede Wereldoorlog Vanaf 1984 tot 2005 was Rens Heruer bestuurslid van de 3 October Vereeniging, met name als voorzitter van de Optocht- en Taptoe-commissie en de Commissie Haring en Wittebrood. In 1993 werd hij archivaris van deze Vereeniging, een functie hij nog steeds heeft. Heruer is auteur van enkele
boeken met betrekking tot 3 oktober, waarvan LOF!!! - onbekende Leidse ontzetgeschiedenis onlangs verscheen. Naast bovengenoemde zaken was hij gedurende vele jaren bestuurlijk betrokken bij diverse Leidse instellingen, waaronder de Stichting Pieterskerk, de Historische Vereniging Oud Leiden en de
Stichting Dodenherdenking Leiden.

Zondag 29 september 14.00 uur:
Rondleiding IVN om 14:00: "Bijzondere natuur op de begraafplaats Groenesteeg”.
Onder deskundige leiding van enkele natuur-gidsen van de IVN afdeling Leiden, wordt op deze middag een natuurwandeling over de begraafplaats gehouden. Ongetwijfeld zal er op deze wandeling al heel wat van de typische najaarssfeer op Groenesteeg te genieten zijn, wellicht in een heerlijk najaarszonnetje, zoals op bijgaande foto. Verzamelen om 14.00 uur bij de ingang van de begraafplaats aan het einde van de Groenesteeg. Het bestuur van de Stichting Groenesteeg beveelt deze IVN-wandeling van harte bij u aan.

Soepblik uit de Tweede Wereldoorlog

Zondag 13 oktober 14.00 uur:
“Jan Scheltema (1824-1891), een maatschappelijk actieve fabrikant” door Cor Smit
Over het onderwerp
Deze lezing gaat over een van de vele fabrikanten, die op de begraafplaats Groene-steeg begraven liggen: Jan Scheltema, van de dekenfabriek op de Oude Singel. Hij werd op 30 oktober 200 jaar geleden geboren als zoon van Jacob Scheltema Jzn., die in 1817 de fabriek had opgericht. Jan bouwde het bedrijf verder uit, maar kort voor zijn dood maakte de fabriek toch een achtergebleven indruk. Tegen die tijd had boekhouder/ directeur Wassenaar het eigenlijk voor het zeggen. Jans zoon Jacob had duidelijk geen interesse om in de voetsporen van zijn vader te treden.
Jan Scheltema was zelf ook met veel meer dingen bezig dan zijn dekenfabriek. Hij was actief in de Nederlandse Hervormde Gemeente, waar hij zich in de jaren zestig liet kennen als aanhanger van de meer orthodoxe richting, in tegenstelling tot de meer vrijzinnige.
Zijn religieus-maatschappelijke positie liet hij ook blijken in de vele jaren dat hij gemeenteraadslid was. Hij keerde zich tegen de “bevoorrechting” van het openbaar onderwijs en gaf daarmee mede het startsein van de Schoolstrijd in Leiden. Bij zijn contacten in antirevolutionaire kringen hoorde ook Samuel Le Poole jr. Wellicht leidde dat tot zijn ondertekening van het Leids Adres voor wetgeving tegen kinderarbeid in 1863.
Daarnaast was hij ook op heel andere gebieden actief. In de Schutterij bijvoorbeeld, maar ook als voorzitter van herensociëteit Amicitia en bij Musis Sacrum. Zijn belangstelling reikte duidelijk verder dan de fabriek en het geloof.

Het Scheltema Complex

Over de spreker
Cor Smit (1954) staat bekend als de Leidse stadshistoricus. Eigenlijk sociaal en economisch historicus van de 19de en 20ste eeuw. Hij publiceerde over tal van onderwerpen en perioden uit de Leidse geschiedenis. Hij is medeauteur van de Leidse Canon, schreef over de Leidse stadsrechten, over afval en groen, armoede, industrialisatie én de nieuwe kennisindustrie. Hij promoveerde in 2014 over kinderarbeid, met name in Leiden.

Zondag 10 november 14.00 uur:
“Meesters maken het verschil - de kracht van kennis van het verleden”
door Denise Wiersum en Daniel Spee
Het bedrijf ‘Meesters In’ uit Tienhoven is gespecialiseerd in de restauratie van (graf)stenen. Dit bedrijf heeft in maart van dit jaar het herstel van grafzerken op de begraafplaats Groenesteeg uitgevoerd. Het leek ons interessant om iemand van deze firma iets te laten vertellen over hun werkzaamheden.
Deze lezing gaat over het ambacht van steenhouwer, de restauratie van oude grafstenen en het onderhoud en herstel van de grafstenen op de historische begraafplaats Groenesteeg.
Commercieel manager Denise Wiersum en bedrijfsleider en natuursteenspecialist Daniel Spee, beiden werkzaam bij de firma ‘Meesters In’, nemen u deze middag graag mee in de wereld van hun ambacht.
Naast een inleiding over dit ambacht en het bespreken van een aantal bijzondere projecten die zij hebben uitgevoerd, geven zij meer informatie over de verschillende soorten natuursteen en de meest voorkomende schadebeelden bij graven.
Na de lezing is er een korte rondleiding over de begraafplaats langs een aantal graven die zijn gerestaureerd, waarbij men in werkelijkheid kan zien hoe de theorie in de praktijk wordt toegepast..

Restauratie op Groenesteeg

Zondag 8 december 14.00 uur:
“Musici op de historische begraafplaats Groenesteeg” door Roelien Bastiaanse
Over het onderwerp
Leiden heeft een belangrijk steentje bijgedragen aan de klassieke muziek in Nederland. Op de Historische Begraafplaats Groenesteeg liggen een aantal (Leidse) musici en componisten begraven die in de 19de eeuw en het begin van de 20ste eeuw aardig aan de weg timmerden. Het was een vrij kleine wereld: soms beconcurreerden ze elkaar, maar ze speelden ook samen en sommigen liggen zelfs begraven in hetzelfde graf. Als een rode draad door hun muzikale leven loopt Sempre Crescendo, het muziekgezelschap van studentenvereniging Minerva, opgericht op 8 december 1831. Elk jaar op deze datum (en dus ook op de dag van deze lezing) eert Minerva op de begraafplaats Groenesteeg een van hun dirigenten, Adrianus Jacobus Wetrens, die bijna vijfentwintig jaar deze functie vervulde. Deze lezing bespreekt het werk van deze componisten en musici en wordt omlijst met muzikale fragmenten van hun werk.
Na afloop van de lezing is er een korte rondleiding langs de graven van de besproken componisten en musici.

Bestuur Sempre Crescendo bij het graf van Wetrens

Over de spreker
Roelien Bastiaanse is gepensioneerd taalkundige met een grote liefde voor klassieke muziek. Zij werkt als vrijwilliger op de historische begraafplaats Groenesteeg.

De bijzondere natuur op de begraafplaats
Op de Historische begraafplaats Groenesteeg zijn dit jaar verschillende onderzoeken uitgevoerd naar de natuur op de begraafplaats.

Kleine beestjes
Dinsdag 16 april jl. was er een onderzoek onder leiding van Menno Schilthuizen van Naturalis met de naam Taxon Expeditions (You can be Darwin too).
In dit project voert de Taxon Foundation samen met lokale buurt-bewoners en studenten inventarisaties uit van de biodiversiteit in delen van het Singelpark. De begraafplaats Groenesteeg, gelegen aan het Singelpark, was nu het onderzoeksterrein. Daarbij richten ze zich met name op de minder in het oog springende flora en fauna. Denk aan kleine diertjes, spinnen, slakken, pissebedden, mossen en korstmossen, en andere organismen die meestal niet worden opgemerkt.
Ze zetten hiervoor een veldlaboratorium op met buisjes, petrischaaltjes, netten en microscopen waarmee de vondsten bekeken en verwerkt kunnen worden. Onder begeleiding de experts leren de deelnemers hoe en waar ze de diertjes, mossen en korstmossen kunnen vinden en helpen met het op naam brengen ervan.

Kleine beestjes opsporen

Kamgras en Moeslook
Plantenkenner Koen van Zoest heeft met assistentie in mei en begin juni zo goed mogelijk de grassen op de vakken D en E geïnventari-seerd. Hij heeft veertien verschillende grassoorten gevonden waaronder het heel bijzondere kamgras. Deze lijst is op de website van de HBG te vinden onder: Natuur op de begraafplaats.
Ook is er een plantje gevonden die op de Nederlandse Rode Lijst staat namelijk Moeslook (Allium oleraceum).

Moeslook

Nachtvlinders
Wouter Moerland, stadsecoloog van Leiden, heeft in de nacht van 9 en 10 juli nachtvlinders gespot. Het was een warme, windstille avond dus er vloog redelijk wat rond. Meer dan 50 soorten vlinders, en 1 nieuwe soort voor Leiden - de beukenspiegelmot.
Meer informatie kunt u vinden op de website onder de rubriek: Natuur op de begraafplaats.

Beukenspiegelmot