Begraafplaats Groenesteeg

Nieuwsbrief nummer 84 augustus 2021

Voorwoord van de voorzitter: We hopen weer te kunnen starten met activiteiten

Het ziet er naar uit dat we binnenkort weer kunnen starten met onze activiteiten. In maart 2020 was de laatste rondleiding, die we nog net konden organiseren voordat de lockdown werd afgekondigd. Zoals u in de nieuwsbrieven van het afgelopen anderhalf jaar hebt kunnen lezen, hebben we niet stilgezeten. Zo is er onder andere een digitale rondleiding gemaakt, die gedownload kan worden.
Dit is vaak gebeurd en velen hebben een ‘rondje Groenesteeg’ gewandeld; het is eigenlijk nog nooit zo druk geweest op de historische begraafplaats als in deze coronatijd. Mede dankzij de inzet van onze groenvrijwilligers was en is het op deze oase van rust aangenaam vertoeven, ook in de afgelopen winter, zoals u op onderstaande foto kunt zien.

De begraafplaats op 8 februari 2021

We zijn positief gestemd en in deze nieuwsbrief kunt u lezen over onze plannen om vanaf de Open Monumentendagen in september weer maandelijks een rondleiding of lezing te organiseren. We zien er naar uit om u - met inachtneming van de dan geldende coronamaatregelen - weer te kunnen ontmoeten.

Open Monumentendagen: ‘Mijn monument is jouw monument’ (11 en 12 september)

De 35e editie van de Open Monumentendagen vindt plaats in het weekend van 11 en 12 september. Wij hopen dat deze activiteit doorgang kan vinden, maar op dit moment is dit niet zeker. Wij houden ons uiteraard aan de geldende coronamaatregelen. Op Open Monumenten Dagen Leiden kunt u begin september zien of de Open Monumentendagen doorgaan.
Indien de Open Monumentendagen doorgaan, dan is de Historische Begraafplaats Groenesteeg, die een Rijks-monument is, een van de 30 monumenten in Leiden die op zaterdag (12.00-16.00 uur) en zondag (10.00-16.00 uur) bezocht kunnen worden. Iedere bezoeker ontvangt een foldertje waarop een route staat aangeven langs een aantal graven van bijzondere personen (historicus Fruin, burgemeester Was, de verzetsstrijder Soejono, de fabrikanten Hartevelt en Zaalberg, de moeder van Vincent van Gogh, de neerlandicus De Vries, de museumdirecteuren Reuvens en Temminck, de arabist Snouck Hurgronje, de musicus Coenen en de uitgever Brill) en waarop een aantal andere wetenwaardigheden (bijzondere grafsymbolen, het DANK-monument en de imposante beuk) staan vermeld.
U kunt deze route zelf lopen of aansluiten bij een van de korte rondleidingen, die worden gegeven door een groot aantal vrijwilligers van onze Stichting en ongeveer ieder kwartier van start gaan. Wij hopen u in het weekend van 11 en 12 september te mogen begroeten.

Zuiltje op het graf van musicus Coenen

Zondag 10 oktober 2021 om 14.00 uur: Rondleiding“Vrouwen op Groenesteeg”
We hopen in oktober weer te kunnen starten met onze maandelijkse activiteiten. Vooralsnog gaan we ervan uit dat het organiseren van een rondleiding buiten mogelijk is. Om er zeker van te zijn dat deze doorgang vindt, kunt u begin oktober deze website raadplegen.
Op deze zondag hebben we een vernieuwde rondleiding “Vrouwen op Groenesteeg” op het programma. De rondleiding gaat langs de graven van een aantal meer en minder bekende vrouwen, die op Groenesteeg begraven zijn. Het betreft: de muziekleraressen Johanna Boekwijt, Johanna de Loos en Anna Schulz Lessig; Theodora Heintz, heldin van de ramp met het kruitschip; de regentes van het St. Annahofje, Françoise Le Poole; Anna Groll, de stichtster van de Annakliniek; de moeder en de tante van Vincent van Gogh, resp. Anna Carbentus en Mietje van Gogh; Johanna Drost, stichtster van het Diaconessenhuis; Jacqueline van Blommestein, een vrouw met een bijzonder levensverhaal en Jannetje Kruijt, een Leidse doktersvrouw en moeder

Johanna Drost
Stichtster van het Diaconessenhuis

Zondag 7 november 2021 om 14.00 uur: Rondleiding“Fabrikanten”
We hopen in oktober te kunnen herstarten met onze maandelijkse activiteiten. Vooralsnog gaan we ervan uit dat het organiseren van een rondleiding buiten mogelijk is. Om er zeker van te zijn dat deze doorgang vindt, kunt u begin november deze website raadplegen.
Op deze zondag staat een geheel vernieuwde rondleiding “Fabrikanten” op het programma. De rondleiding gaat langs de graven van een aantal meer en minder bekende fabrikanten, die op Groenesteeg begraven zijn. Het betreft: Brill (uitgever), Burgersdijk (graanhandelaar), Driessen (Leidse Katoen-maatschappij), Fremery (Zoutkeet), Hartevelt (jenever), Van Hoeken (houthandelaar), De Koster (meelfabriek), Krantz, Leembruggen, Scheltema en Van Wijk (allen textielfabrikanten), Seipgens (bierbrouwer en nog meer) en Wolters (Grofsmederij).

Willem Wolters (Grofsmederij)

‘Nader belichte personen’
De website van onze stichting heeft een rubriek ‘Nader belichte personen’, waar u verhalen aantreft over bekende en minder bekende personen, die op de historische begraafplaats Groenesteeg zijn begraven (zie Nader belichte personen).
Een van de vrijwilligers die meewerken aan deze rubriek is Peter de Leeuw, ook actief in de Groenploeg. In onderstaand verhaal beschrijft hij zijn onderzoek naar studenten die op Groenesteeg zijn begraven. Mocht u ook interesse hebben een artikel te schrijven, wilt u dan een e-mail sturen naar secretariaatgroenesteeg@gmail.com.

HOE DE GROENPLOEG LEIDDE TOT MONNIKKENWERK - de studenten van de Groenesteeg
Dat er op de begraafplaats veel hoogleraren liggen is algemeen bekend. Weinigen weten dat het ook de laatste rustplaats is van niet minder dan 78 mensen die overleden tijdens hun studie aan de Leidse universiteit. Sinds enige tijd ben ik bezig met onderzoek naar deze studenten. Het onderzoek is nog lang niet afgerond, maar hierbij een korte tussenrapportage.
Het is allemaal de schuld van Willem, de nestor en goeroe van de groenploeg. Op een mooie ochtend in mei 2019 waren we bezig om graven te bevrijden van woekerend groen. ‘Kom eens kijken. Ik heb een bijzondere grafsteen gevonden’, riep Willem. We liepen naar hem toe en zagen een kleine sobere grijze steen tussen het gras staan. ‘A.A van der Velde’, lazen we, ‘Student. Geboren 8 november 1862. Verdronken 15 september 1884’. Wat zou er destijds gebeurd zijn, vroegen we ons af. ‘Nou, dat ga jij voor ons uitzoeken natuurlijk’, zei Willem. Het resultaat van die speurtocht is terug te vinden op de site. Niet lang daarna stuitte ik in oude Leidse dagbladen op een andere HBG-student, Steven ten Cate, die bij een scheepvaartongeluk het leven liet. Dat was het startsein voor een groter onderzoek. Ik wilde weten hoeveel studenten er nu eigenlijk op de Groenesteeg begraven zijn en wat hun achtergrond was.
Aanvankelijk zag het ernaar uit dat het om een handjevol studenten ging. Die vond ik door de opschriften van de grafstenen te bekijken. ‘Jur Cand’ (kandidaat in de rechten) staat er bijvoorbeeld op een steen of ‘kandidaat in de geneeskunde aan de Leidsche Hoogeschool’ zoals hieronder.

Grafsteen van Anton van de Garde (zandgraf 335) De volgende stap in mijn onderzoek was veel tijdrovender. Ik zocht in de lijst van begravenen naar mensen met een ‘studentenleeftijd’ (15 - 30 jaar). Dat de eerste vrouwen zich pas in 1878 inschreven bij de Leidse universiteit maakte het iets makkelijker. De personen die ik zo verzamelde trok ik na in
de oude administratie van de universiteit. Zo eindigde ik met 77 mannelijke studenten en welgeteld 1 vrouwelijke student; 75 van hen werden in de 19de eeuw begraven.
Hoe kwamen ze aan hun eind? Dat is een vraag waarop moeilijk een precies antwoord te geven is.
Vaak in vage termen zoals ‘overleden na een kortstondige onge-steldheid’, maar een enkele keer luid en duidelijk; ‘Diptheritis maakte schielijk een einde aan zijn leven.’
Mijn voorlopige conclusie is dat veel studenten overleden aan dezelfde soort besmettelijke ziektes als waaraan veel ‘gewone’ Leidenaren stierven in de 19de eeuw: cholera, griep, tuberculose en tyfus. Van alle HBG-studenten - ‘mijn jongens’ noem ik ze inmiddels - probeer ik hun achtergrond te achterhalen: waar kwamen ze vandaan, in wat voor gezin groeiden ze op, wat was hun voor-opleiding en wat voor leven leidden ze als student? En natuurlijk: hoe zagen ze er uit? Van slechts zes studenten vond ik tot nu toe een portret. Een van hen is Anton van de Garde (1821-1845) wiens portret hier staat afgebeeld.

Anton van de Garde Anton (1821-1845) kwam uit Zaltbommel waar zijn vader handelaar in wijn en sterke dranken was. In 1840 schreef hij zich bij de universiteit Leiden in als student medicijnen. Hij werd een boezemvriend van tekenaar en schrijver Alexander Ver Huell die later vooral bekend werd door zijn illustraties in Studenten-typen van Jan Kneppelhout (alias Klikspaan). In diverse andere tekeningen van het studentenleven door Ver Huell keert Anton van de Garde terug, als zichzelf of als studententype.
Eind december 1845 krijgt Anton tyfus. Alexander waakt bij zijn ziekbed en is diep bedroefd als Anton enige dagen later overlijdt. Samen met andere vrienden van Anton draagt hij hem op oudejaarsdag ten grave op de Groenesteeg. De Leydse Courant doet op de voorpagina verslag van de druk bezochte begrafenis.
Van de Garde is niet de enige Groenesteeg-student over wie meer te vertellen valt. Wat te denken van rechtenstudent Jan Modderman (1867-1889). Zijn vader was suikerfabrikant in Nederlands-Indië, zijn moeder een ‘njai’, een Indische concubine. Of neem Adriaan Sanches(1809 -1829), student medicijnen en de zoon van een Joodse plantagehouder in Suriname en een van zijn slavinnen. Die verhalen verschijnen later op de website in de rubriek ‘Nader belichte personen’.

Weetje: Zeeprik Alf onder de Laatste Brug
De Historische begraafplaats Groenesteeg is een bolwerk omgeven door de Zijlsingel, de Nieuwe Rijn en de 4de Binnenvestgracht. Daar zwemmen de nodige vissen. Aaf Verkade, de stadsgrachten-adviseur voor de gemeente Leiden, ontdekte wel een heel bijzondere kostganger, die zomaar vanuit de Nieuwe Rijn onder de “Laatste Brug” door deze Binnenvestgracht in zwom. Het was een forse zeeprik die van Aaf de naam Alf heeft gekregen.
De zeeprik (Petromyzon marinus) heeft net als een haai geen bot of graten maar kraakbeen. Hij heeft een buisvormige kaakloze zuigmond met rijen scherpe zaagtandjes, waarmee hij zich in de huid van vissen, zeehonden en walvissen kan boren om zich te voeden met hun bloed. Evolutionair gezien staan rondbekken dicht bij het overgangsgebied tussen de gewervelde en ongewervelde dieren. Volwassen zeeprikken hebben een groengrijze gemarmerde rug en flanken. De Roer, een zijrivier de Maas, is de enige plek waar de soort zich in Nederland met zekerheid voortplant.
De “Alf” is een rode lijstsoort is uit de Habitatrichtlijn, en daardoor een beschermde vis.

De Zeeprik (Petromyzon marinus)

Nieuwsbrief nummer 84 augustus 2021

Actueel