Nieuwsbrief nummer 73 december 2017

HBG 25 jaar

In deze nieuwsbrief treft u allerlei informatie aan over onze stichting, met name over de activiteiten in het kader van ons 25-jarig jubileum.

Als u de begraafplaats met het openbaar vervoer bezoekt, dan kunt u het beste buslijn 6 van Arriva (Leiden CS en Leyhof Leiderdorp v.v.) gebruiken en uitstappen aan de Zijlsingel.

 

Voorwoord van de voorzitter:
Publieksprijs HVOL hoogtepunt in ons zilveren jubileumjaar

We kijken met zeer veel voldoening terug op een geslaagd 25-jarig jubileum van onze in 1992 opgerichte stichting. Een hoogtepunt was het in de wacht slepen van de Publieksprijs van de HVOL (Historische Vereniging Oud Leiden) voor de beste historische manifestatie over de afgelopen vijf jaren. Er waren ruim zeventig inzendingen, waaruit de jury een shortlist van zes genomineerden samenstelde.


Het voltallig bestuur met oorkonde als winnaar van de Publieksprijs van de Historische Vereniging Oud Leiden

De winnaar werd bepaald door een publieke stemming, waarvoor bijna 5.000 stemmen werden uitgebracht. De in het kader van het tweehonderdjarig bestaan van de begraafplaats in 2013 georganiseerde manifestatie de ‘Herbegrafenis van Diederik van Leyden Gael’ trok met 45% van de stemmen duidelijk aan het langste eind.
Het juryrapport spreekt over “Een indrukwekkende proces-sie met mooie bijrollen voor burgemeester Henri Lenferink, rector magnificus Carel Stolker en cabaretier Jochem Myjer bracht veel volk op de been. De inzet van vele vrijwilligers en liefhebbers, de aandacht die de manifestatie wist te wekken voor dit bijzondere verhaal en de rijen toeschouwers langs de route die de begrafenisstoet aflegde, maakten De herbegrafenis van Diederik van Leyden Gael tot een indrukwekkend evenement.’’

Korte terugblik op de jubileumactiviteiten
Fotowedstrijd 29 oktober 2017
Er waren 236 ingezonden foto’s, afkomstig van 92 deelnemers aan deze wedstrijd. De jury bestond uit Monique Shaw, Hielco Kuipers en Dirk Ketting.
Kik van der Hoeven is de winnaar geworden en ontving onder grote belangstelling – er waren 150 personen in het Leidse Volkshuis aanwezig - de hoofdprijs van € 200,-. Op de tweede plaats eindigde Wim Groen, die € 100,- ontving. De derde prijs van € 50,- ging naar Doortje van Helden.



De winnende foto van Kik van der Hoeven

  

Tweede prijs (Wim Groen)         Derde prijs (Doortje van Helden)

>div>

Familiedag 14 oktober 2017
Onder het motto “Verborgen families” werden op deze dag in vier blokken 11 presentaties gegevens door een familielid over op Groenesteeg begraven verwante personen.
Het betrof de marine-arts Doeke Hellema (1827-1907), Jan van Heukelom 4 (1784-1847), Taeke Tuinstra (1867-1932), de familie en het bedrijf (Clos &) Leembruggen, Roelof Jesse (1795-1858), de familie en het bedrijf Laman, de familie Van Voorst tot Voorst, Ds Abraham Rutgers van der Loeff (1808-1885), de familie Parmentier, Hendrik Barend Greven (1850-1933) en de familie Van Gogh. Na afloop van elk blok presentaties was er een wandeling langs de desbetreffende graven. Er was veel belangstelling: zo’n honderd personen hebben deze familiedag bezocht.


Zondag 14 januari 2018 om 14.00 uur: Rondleiding ‘Bijzondere personen’
Deze rondleiding gaat langs de graven van een aantal bijzondere personen die op Groenesteeg zijn begra-ven, zoals de moeder van Vincent van Gogh; de stadsarchitecten Salomon van der Paauw en Jan Willem Schaap; de gemeentesecretaris Pierre du Pui; de ‘redder van Leiden’ Diederik van Leyden Gael; de ingenieur Elie van Dissel; de dominees Hagen en Rudolph; de verzetsheld Irawan Soejono en de peda-goog Haanstra.
Na afloop van de rondleiding is er in de aula een korte film te zien over de ‘Herbegrafenis van Diederik van Leyden Gael, de redder van Leiden’, die in 2013 plaatsvond in het kader van het tweehonderdjarig bestaan van de begraafplaats Groenesteeg en de manifestatie waarmee de publieksprijs van de Historische .Vereniging Oud Leiden werd gewonnen.


Graf van Irawan Soejono

Zondag 4 februari 2018 om 14.30 uur: Lezing door Herbert van Hoogdalem en Kees Walle
“Het Armenbolwerk - of de geschiedenis van een vergeten begraafplaats”

Over de begraafplaatsen Groenesteeg en Zijlpoort is inmiddels veel verteld en geschreven. Maar vanaf 1635 werd ook op andere bolwerken begraven, zoals op het Grote Bolwerk waar nu de Sterrewacht is, het Rijnsburgerbolwerk bij molen De Valk en het Papegaaisbolwerk op het voormalige NUON-terrein.
Over de begraafplaats Heerenpoort aan de Maresingel, nu een deel van het Huigpark achter de Langegracht is het minst bekend. De dodenakker is in 1817 gesticht toen het Grote Bolwerk verdween vanwege uitbreiding van de Hortus Botanicus. Evenals het Papegaaisbolwerk is zij in 1910 gesloten toen de begraafplaats Rhijnhof werd geopend.
Dat over de begraafplaats Heerenpoort zo weinig bekend is zal er vooral mee te maken hebben dat ze al meer dan eeuw is verdwenen. Toch is die geringe aandacht merkwaardig, want in de relatief korte periode van haar bestaan vonden op dit terrein van nog geen 0,6 ha maar liefst
49.602 Leidenaars, dat is 51,4 % van alle begravingen, een laatste rustplaats. Ter vergelijking: aan de Groenesteeg waren er tussen 1829 en 1910 slechts 4.204 (4,5%) begravingen.
De verklaring is dat de Heerenpoort bestemd was voor de vele armen die Leiden telde, terwijl de Groenesteeg voor de welgestelde burgerij was aangelegd. Niet voor niets werd de begraafplaats Heerenpoort in de volksmond het Armenbolwerk genoemd.


Plattegrond van de begraafplaats Heerenpoort, ca. 1828.

In 1941 is de begraafplaats geruimd en zijn de beenderen herbegraven aan de Groenesteeg waar zij zich nog altijd in een knekelveld of verzamelgraf bevinden. Zo werden arm en welgesteld toch nog postuum verenigd.
In deze lezing komt niet alleen de bewogen geschiedenis van de Heerenpoort ter sprake, maar ook het plan om in het Huigpark een gedenkteken te plaatsen. De sprekers hebben over dit onderwerp een artikel geschreven in het Leids Jaarboekje 2017.


Detail van de door Van Campen in 1850 gemaakte stadsplattegrond met op de drie bolwerken de begraafplaatsen v.l.n.r. het Papagaaisbolwerk, het Armenbolwerk en de Zijlpoort
Over de sprekers
Herbert van Hoogdalem is voorzitter van de stichting het Kleine Leidse Woonhuis en beheerder van het Museum Leids Wevershuis aan de Middelstegracht.
Kees Walle heeft eerder in 1990, 1992 en 2007 over uiteenlopende onderwerpen in het Leids Jaarboekje gepubliceerd. Van zijn hand verscheen in 2005 tevens het boek Buurthouden.

Zondag 4 maart 2018 om 14.00 uur: Rondleiding ‘Vrouwen op Groenesteeg’
Op de zondag voor de Internationale Vrouwendag er is een rondleiding over de begraafplaats langs de graven van een aantal meer en minder bekende vrouwen, die op Groenesteeg begraven zijn. Het betreft: de scheikundige Wouterina Constance de Baat; Martina Cornelia Lindo met haar mooie grafmonument, de moeder van Abraham Kuyper, Henriëtte Hùber; de regentes van het St. Annahofje Françoise Antoinette Le Poole; Anna Elisabeth Groll, de stichtster van de Annakliniek; de schrijfster Wilhelmina Henriëtte Tuinstra-Temmink; de moeder van de studerende meisjes Johanna Catharina van Manen; de moeder van Vincent van Gogh, Anna Cornelia Carbentus; Hester van Dissel en Janneke Schaaff - in ’t Veld, resp. de eerste en de laatste die
persoon die op Groenesteeg begraven zijn; de lerares Elize van Kaathoven; Johanna Drost, de stichtster van het Diaconessenhuis; de muzieklerares Anna Schulz Lessig en Jacqueline Blommestein, iemand met een ‘apart levensverhaal’.
Na afloop van de rondleiding is er in de aula een korte film te zien over de ‘Herbegrafenis van Diederik van Leyden Gael, de redder van Leiden’, die plaatsvond in het kader van het twee-honderdjarig bestaan van de begraafplaats Groenesteeg en de manifestatie waarmee de publieks-prijs van de Historische .Vereniging Oud Leiden werd gewonnen.


Plattegrond van de begraafplaats Heerenpoort, ca. 1828.

Zondag 11 maart 2018: IVN wandeling om 14.00 uur
Onder de deskundige leiding van enkele natuurgidsen van het IVN, afdeling Leiden, wordt een natuurwande-ling over de begraafplaats gehouden. Wij verwachten dat dit jaar de eerste stinzenplanten, waaronder de voorjaarshelmbloem, alsmede de krokussen en helder-blauwe scilla's, in bloei zullen staan. Ongetwijfeld zal er op deze wandeling al heel wat van de prille lente te genieten zijn. Verzamelen om 14.00 uur bij de ingang van de begraafplaats Groenesteeg.


Stinzenplanten op Groenesteeg

Zondag 8 april 2018 om 14.30 uur:
Lezing door Lodewijk Kallenberg: “De Van Goghs op Groenesteeg”
Deze lezing stond gepland voor 10 december jl. Door de zeer slechte weersomstandigheden (code rood van het KNMI) zijn velen niet in de gelegen geweest deze presentatie, die toch is doorgegaan, te bezoeken. Om deze reden en omdat velen daarom hebben gevraagd zal op 8 april - hopelijk onder betere weersomstandigheden - deze lezing herhaald worden.
Het is bij velen bekend dat Anna van Gogh - Carbentus (1819-1907), de moeder van de wereld-beroemde schilder Vincent van Gogh, op de begraafplaats Groenesteeg in Leiden is begraven. Minder bekend is dat hier nog elf andere familieleden van Vincent van Gogh zijn begraven, waaronder een oom, twee tantes, een neef en een nicht. Ook vragen velen zich af waarom Anna van Gogh naar Leiden is gekomen.
In deze lezing wordt het verhaal over de moeder van Vincent van Gogh en de overige familieleden verteld. Wat hebben zij gedaan, wat bracht hen naar Leiden en waar hebben zij hier gewoond? Dat laatste blijken diverse mooie panden op het Rapenburg, de Herengracht, de Breestraat, de Plantage en de Zoeterwoudsesingel te zijn.
Na afloop van de lezing langs de graven van deze elf personen worden gewandeld, waarna een drankje wordt aangeboden.


Over de spreker:
Lodewijk Kallenberg is voorzitter van de Stichting tot instandhouding van de Begraafplaats Groenesteeg en auteur van drie boeken over deze bijzondere Leidse begraafplaats.

Weetje over Gottlieb Salomon
Op de Historische begraafplaats Groenesteeg zijn meerdere keldergraven waar alleen initialen op een grafsteen staan. Zo ook op het graf van Gottlieb Salomon. Hij is begraven in vak B nr. 131 samen met zijn eerste vrouw Engeltje Heykoop. Twee grote letters: GS zijn in de steen gebeiteld.
Gottlieb Salomon werd geboren te Dantzig op 20 april 1774 als zoon van de joodse koopman Salomon en Adel Gottlieb. Zijn moeders achternaam werd zijn voornaam, zodat hij verder door het leven ging als Gottlieb Salomon.
Gottlieb kreeg tot zijn 13e jaar thuisonderwijs, bezocht nog geen jaar het Jezuïeten-Seminarium te Danzig om daarna op 14-jarige leeftijd naar de Latijnse school te Köningsbergen te gaan. Na drie jaar ging hij daar oude talen studeren onder het decanaat van Kant, waarna hij uiteindelijk besloot om medicijnen te gaan studeren. Hij wilde na zijn promotie via Nederland naar Amerika gaan, maar is zogezegd in Leiden blijven ‘hangen’, waar hij op de universiteit een aantal lezingen verzorgde. Gedurende zijn verblijf in Leiden werd hij bij een moeilijk verloskundig geval geroepen. Waarschijnlijk, door de gelukkige afloop, heeft hem dat doen besluiten om zich voorgoed in Leiden te vestigen.


Het is vrijwel zeker dat Gottlieb Salomon een zeemleren oefenpop heeft ontworpen, die in de negentiende eeuw bij de opleiding van verloskundigen werd gebruikt. Deze verlospop is door het Academisch ziekenhuis van Leiden in 1970 aan Museum Boerhaave geschonken. In november 2016 ontdekte men bij het museum dat in de oefenpop uit de 19e eeuw een skelet van een echte baby blijkt te zitten. Er wordt nu verder onderzocht of dit exemplaar daadwerkelijk van Gottlieb Salomon is. Gottlieb Salomon stierf op 7 augustus 1864 in zijn huis op de Hooigracht te Leiden en werd drie dagen later op de begraafplaats Groenesteeg begraven.


Artikel uit NRC (1 december 2017)

 

Vorige Nieuwsbrieven

Nieuwsbrief nummer 72 september 2017
Nieuwsbrief nummer 71 april 2017
Nieuwsbrief nummer 70 december 2016
Nieuwsbrief nummer 69 september 2016
Nieuwsbrief nummer 68 april 2016
Nieuwsbrief nummer 67 januari 2016
Nieuwsbrief nummer 66 oktober 2015
Nieuwsbrief nummer 65 augustus 2015
Nieuwsbrief nummer 64 april 2015
Nieuwsbrief nummer 63 december 2014
Nieuwsbrief nummer 62 september 2014
Nieuwsbrief nummer 61 mei 2014
Nieuwsbrief nummer 60 februari 2014
Nieuwsbrief nummer 59 december 2013
Nieuwsbrief nummer 58 september 2013
Nieuwsbrief nummer 57 mei 2013
Nieuwsbrief nummer 56 januari 2013
Nieuwsbrief nummer 55 augustus 2012
Nieuwsbrief nummer 54 april 2012
Nieuwsbrief nummer 53 januari 2012
Nieuwsbrief nummer 52 augustus 2011
Nieuwsbrief nummer 51 april 2011
Nieuwsbrief nummer 50 januari 2011
Nieuwsbrief nummer 49 augustus 2010
Nieuwsbrief nummer 48 april 2010
Nieuwsbrief nummer 47 januari 2010
Nieuwsbrief nummer 46 augustus 2009
Nieuwsbrief nummer 45 maart 2009
Nieuwsbrief nummer 44 januari 2009
Nieuwsbrief nummer 43 oktober 2008
Nieuwsbrief nummer 42 september 2008
Nieuwsbrief nummer 41 mei 2008
Nieuwsbrief nummer 40 februari 2008
Nieuwsbrief nummer 39 september 2007
Nieuwsbrief nummer 38 juni 2007
Nieuwsbrief nummer 37 maart 2007
Nieuwsbrief nummer 36 oktober 2006
Nieuwsbrief nummer 35 augustus 2006

 

Actueel

Klik hier voor het archief van de oudere nieuwsbrieven.